NOWE SPOJRZENIE
Wyzwolony spod rąk Nazistów Paryż, dotknięty okupacją oraz wojną, próbował znowu powstać na nogi i odzyskać swoją przedwojenną sławę, którą próbowano mu odebrać. W takiej scenerii, wspierany przez „króla francuskich przędzalni” Marcela Boussaca, swoje przedsiębiorstwo otwiera Christian Dior. Był on już znanym projektantem, a otwarcie jego własnego domu mody budziło podekscytowanie w spragnionym świeżości mieście. W 1947 roku zadebiutował kolekcją „New Look”, która charakteryzowała się podkreśleniem krągłości kobiecej sylwetki – uformowany biust, wyrzeźbiona talia i obszerne, bufiaste, długie spódnice stanowiły główne elementy jego odzieży. Mówiono, że zrewolucjonizowała ona modę – przedstawiła świeżą ideę kobiecości oraz pozostawiła na niej znamię, które nietrudno dostrzec nawet dziś. Należy jednak zauważyć, że część jej nowatorskości opierała się na inspiracji i wykorzystaniu porzuconych przed wojną elementów ubioru, takich jak chociażby gorset. Niecieszący się wtedy dobrą reputacją za jej sprawą zdawał się ponownie powracać do łask, niosąc ze sobą opresyjną historię kobiecej odzieży.
PRZEDWOJENNA REWOLUCJA
Doskonale wiadomo, że dawniej, przed XIX wiekiem, w odzieży damskiej bardzo liczył się efekt wizualny. Każdemu znany gorset stanowił jej znaczący element, bowiem to właśnie on miał najbardziej podkreślać figurę w parze z obfitymi spódnicami, kontrastowo posiadającymi uzasadnione zastosowanie. Uniemożliwiający swobodę ruchu „przyrząd” zapisał się w kartach historii, jako przedstawiciel nie zawsze praktycznej i niewygodnej europejskiej kobiecej mody. Swoją istotą częściowo sprowadzał kobiety do pełnienia roli wyłącznie wyglądających pięknie, szczególnie biorąc pod uwagę jego dosyć powszechne użytkowanie, wynikające z narzucanych reguł przyzwoitości. Właściwie nie pozostawiano im wyboru – obyczaje silnie egzekwowały noszenie opresyjnego gorsetu, w przeciwnym razie uznawano to za nieprzyzwoite.
Wraz z końcem rewolucji francuskiej i powstaniem Stanów Zjednoczonych zaczęto więcej myśleć o społecznej pozycji kobiet. Pojawiały się argumenty, że fundamentem dobrze funkcjonującego społeczeństwa jest między innymi równość, chociażby płci. Zasady ubioru stanowiły wtedy niemałą przeszkodę do osiągnięcia tego celu, stąd zaczęły pojawiać się propozycje, mające zmienić damską odzież na bardziej użyteczną. Od Amelii Bloomer, znanej z wynalezienia tzw. „bloomers” – kobiecych „spodni” w drugiej połowie XIX wieku, umożliwiających wygodniejszą jazdę na rowerze, przez Paula Poiret i Coco Chanel, którzy w swoich XX-wiecznych projektach ubrań dla kobiet eliminowali gorsety i propagowali użycie spodni, aż do Louisa Réarda, wynalazcy bikini odsłaniającego więcej ciała niż dotąd było przyzwoite – wszyscy brali udział w rewolucji standardu damskiego ubioru i tworząc nową modę uwalniali kobiety z opresyjnych strojów. Okres drugiej wojny światowej pozornie ugruntował tę normę, ponieważ, głównie w Wielkiej Brytanii, zostały zmuszone z uwagi na nieobecność mężczyzn do zajmowania się zarówno domem, jak i swoim krajem, więc nosiły rzeczy praktyczne, przystosowane do pracy i wygodne. To wszystko dało im poczucie siły i niezależności, którego dotąd miały niewiele. Prędko rozwijająca się przedwojennie pierwsza fala feminizmu i ruch sufrażystek znacząco wpłynęły na te tendencje w modzie. Wyzwolone kobiety potrzebowały równie swobodnej odzieży oraz możliwości wyboru, oswobodzonego z obyczajowych reguł.
KONTROWERSYJNY DIOR
W 1947 roku pojawia się „New Look” Christiana Diora. Ubrania z tej kolekcji, charakteryzujące się cechami kontrastowymi do wojennej odzieży, szokowały. Wyróżniała się przesadną kobiecością, osiągniętą metodami, których wystrzegano się krótko przed wojną czyli bufiastymi, długimi spódnicami i sztywnym podkreśleniem talii. Na wytworzenie tych kreacji poświęcano znaczące ilości materiału nadal brakującego w uderzonej wojną Europie. Zdawało się, że niepraktyczna i silnie kobieca odzież wyszła z mody, jednak Dior wprowadził ją na nowo, oferując pokrzywdzonym przez niewygodę reglamentacji kobietom niespecjalnie feministyczną sztukę, odpowiadającą jednak na ich żądania. W powojennym Paryżu kolekcję ubrań dla zamożnych kobiet oglądają te bardziej biedne, głodne nowości i nieosiągalnego luksusu. W 1948 w magazynie New Liberty, w jednym z ich artykułów, zostaje powiedziane: „W świadomym stylu Paryżu tylko modelki i zamożne kobiety mogły pozwolić sobie, żeby je [ubrania z kolekcji] nosić. Przeciętna kobieta wolała kupić jedzenie.”.
Ponowne uprzedmiotowienie kobiet i zdegradowanie ich do pełnienia roli wyglądania pięknie było mimo wszystko czymś, czego one same pożądały. W okresie drugiej wojny światowej odebrano im to prawo poprzez umieszczenie je w bardziej męskie i praktyczne ubrania, służące do pracy. Ponadto przez reglamentację pozbawiono ich luksusu – dostępu do ekskluzywnej odzieży. Można powiedzieć, że Dior odpowiada na te żądania i upublicznia swoją rewolucyjną kolekcję w odpowiednim czasie. Tworzy trend, który będzie wtedy trwać przez całą dekadę. Jednakże, czy to pożądanie było racjonalnym? Czy musiało zostać spełnione, a raczej czy zostałoby bez „New Look”? Rozwiązania oferowane przez Diora można nazwać swoistą interpretacją oczekiwań, które kobiety miały od powojennych klimatów odbudowy i nowości, przynajmniej w sferze mody. Przedstawił on wizję, jak według niego może wyglądać „nowoczesna dama”. Jego propozycje były pokrewne z tym, czego starano się unikać przed wojną – te projekty zdają się mieć niewiele wspólnego z praktycznością. Coco Chanel odpowiedziała: „Dior nie ubiera kobiet, tylko je tapiceruje”. Pomimo niewygody kobiety noszące kreacje z kolekcji czuły wyniosłość i dumę, ze względu na reprezentowany przez nie luksus i świeżość, budzące zazdrość zwykłych ludzi. Zapoczątkowane wtedy tendencje w modzie, kosztem komfortu osób noszących tę odzież, próbowały wydobyć z niej bardziej teatralne i wymodelowane oblicze, nieosiągalne użyciem luźnych i tylko delikatnie zważających na krągłości sylwetki ubrań.
KRYTYCZNA RZECZYWISTOŚĆ
Christian Dior prędko spotkał się z nieuniknioną, ze względu na kontrowersyjność jego kolekcji, krytyką. Po pierwszych pokazach „New Look” fotografowane modelki w jego kreacjach w Montmartre zostały zaatakowane przez sprzedawczynie na targu, próbujące zerwać je z nich – był to właściwie pierwszy okaz niezadowolenia, forma protestu, stanowiąca początek fali innych. Przyjazd projektanta do Stanów Zjednoczonych został odebrany bardzo negatywnie, szczególnie w Chicago, gdzie strajkowały rozgoryczone kobiety – na ich transparentach znalazły się hasła takie jak: „Burn Monsieur Dior”, „Christian Dior go home”, „Down with the New Look”. Podobne reakcje otrzymywał w całych Stanach. Kontrowersje wywołane przez tę kolekcję, nawet parę lat po odsłonięciu, były tematem rozmów. W 1948 została zakazana w sowieckiej Rosji. W celu uzasadnienia decyzji, nazwano ją „przykładem zgorszenia amerykańskiego kapitalizmu”. Silne emocje, które wywoływała krążyły także wśród zwykłych ludzi. Fotograficzne dokumentacje pokazują ich zdegustowanie i odstręczenie wobec osób noszących ubrania Diora. W Wielkiej Brytanii starano się w ogóle pomijać fakt istnienia „New Look” ze względu na powojenną nędzę i braki w materiałach, głównie eksportowanych w celu spłacenia zaciągniętych w czasie wojny długów. Król George VII i brytyjski rząd uważali, że kreacje wymagają użycia zbytecznej ilości tkanin i potępiali tę kolekcję. Mimo tego, zezwalali by szyto ubrania Diora na terenie ich kraju, jednak tylko dla celów eksportowych, co pokazuje, że pomimo krytyki były pozytywnie odbierane, a „New Look” cieszył się dobrą sławą.
WYZWOLENIE MODY
Paryż zdobył miano stolicy mody, które chciano mu odebrać w czasie drugiej wojny światowej. Naziści podjęli próbę przeniesienia jej do Berlina i Wiednia, w tym celu przewozili właśnie tam paryskich projektantów i pracowników. Niektórym nakazywano szycie ubrań dla niemieckich oficerów i ich żon, chociażby samemu Diorowi czy Balmainowi. To korelowało z nazistowską, totalitarną ideą kontrolowania każdej sfery życia człowieka, w tym branży odzieżowej. Po wyzwoleniu Paryża w 1944 roku odzyskała ona swobodę, jednak teraz oczekiwano od niej czegoś świeżego, pokrzepiającego oraz wskazującego na kontynuację chwały i wyższości paryskiej mody. „New Look” był jedną z pierwszych upublicznionych wtedy kolekcji, tym samym stał się istnym remedium na głód publiczności. Christian Dior pragnął, żeby uszczęśliwić nim kobiety i pomóc im w przeżywaniu wojennych nieszczęść i traumy z nich powstałej. Ta mająca podnosić na duchu sztuka odpowiadała na pożądanie i oferowała kontrast, w pewien sposób radykalny. Poprzez odrzucenie feministycznych reguł projektowania ubioru i powrót do zamierzchłych metod podkreślania kobiecości zdobyła większy rozgłos i silniej wpłynęła na publikę. Świętowanie odzyskanej wolności odbywało się zatem także w damskiej modzie, przymuszonej do służenia w pracy. Ubrania chociażby Coco Chanel, pomimo luksusu, które reprezentowały, mogły być kojarzone z tymi z czasów wojny ze względu na swoje podobieństwo do odzieży męskiej oraz nieakcentowania kobiecych cech. Stały się więc najzwyczajniej nudne, możliwie budzące niesmak. Dior zaprezentował zaś coś „hiperkobiecego”, zupełnie odrębnego od dotychczasowego, co powodowało szok, ale budziło też sympatię przez oddanie kobietom możliwości wyglądania „pięknie”, a raczej po prostu damsko. Ciężko się zatem dziwić, że kolekcja osiągnęła sukces i zapoczątkowała trwający dekadę trend. Ten obszar sztuki, tak jak inne, przeszedł tym samym swoistą rewolucję, głównie przez wojenne doświadczenia i wynikające z nich kierunki, w tym przypadku skłaniające się do powojennego optymizmu, w odpowiedzi na przeszłą już katastrofę.
KONIEC „NEW LOOK”
W 1957 roku umiera Christian Dior, a jego miejsce dyrektora kreatywnego przejmuje Yves Saint Laurent. Wraz z tą śmiercią kończy się trend, zapoczątkowany przez „New Look”. Zaczyna być kojarzony ze starymi kobietami, a odzież damska ponownie przechodzi zmiany – bardziej popularna staje się krótka spódnica, a gorsety przedpotopowe. Pomimo końca tej ery w modzie i popularności kolekcji inspirowała bliższych naszym czasom projektantów takich jak Vivienne Westwood, czy Johna Galliano. Można dojść zatem do wniosku, że powrót do opresyjnych elementów odzieży w celu stworzenia świeżej, imponującej sztuki w projektach Diora był tylko tendencją, która trwała właściwie niedługo. Powojenne oczekiwania powinny były w sztuce zostawać spełniane, żeby pokrzepiać i dawać nadzieję na odbudowę. Gdy przyszedł ich koniec, tożsamy z rzeczywistym przywróceniem porządku w zachodniej Europie, mogła znów otworzyć się na różnorodne, zupełnie niezwiązane z wojną i bardziej feministyczne kierunki. Dior tworząc tę kolekcję nie próbował być przeciwny feminizmowi, starał się odpowiadzieć na żądania kobiet, uszczęśliwić je i dać im to, czego chciały, a właściwie potrzebowały. Niewątpliwie miał wpływ na powstanie na nogi przemysłu odzieżowego w Paryżu, a jego sztuka pozostaje inspiracją aż do dziś.
Bibliografia
A. Beevor, A. Cooper, Tajna broń ruchu oporu. W jaki sposób Francuzki wykorzystywały modę przeciwko Nazistom?, „TwojaHistoria.pl”, 2018.
https://twojahistoria.pl/2018/03/29/tajna-bron-ruchu-oporu-w-jaki-sposob-francuzki-wykorzystaly-mode-przeciwko-nazistom/
C. Govan, Christian Dior: In Memory of the New Look, „France Today”, 2019.
https://francetoday.com/culture/christian-dior-in-memory-of-the-new-look/
L. Grant, Light at the end of the tunnel, „The Guardian”, 2007.
https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2007/sep/22/fashion.features
E. V. Huang, The New Look by Dior, „Synapse”, 2020.
https://synapse.ucsf.edu/articles/2020/11/14/new-look-dior
S. Jagannathan, A. Das, The history behind corsets: how a piece of clothing sparked controversy, criticism and empowerment, „The Wildcat Tribune”, 2022.
https://thewildcattribune.com/13604/ae/the-history-behind-corsets-how-a-piece-of-clothing-sparked-controversy-criticism-and-empowerment/
V. Nicholson, The 1940s: 'Britain’s wartime women gained a new sense of power’, „The Guardian”, 2018.
https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2018/feb/03/1940s-britains-wartime-women-gained-a-new-sense-of-power
A. Palmer, Dior’s scandalous new look: when Christian Dior’s extravagantly feminine New Look burst upon the fashion-starved post-World War II scene, it was hailed as a triumph. But not everyone accepted it. A glimpse into the rise of—and shock waves caused by—a fashion icon., „ROM Magazine”, 2010.
https://www.thefreelibrary.com/Dior%27s+scandalous+new+look%3A+when+Christian+Dior%27s+extravagantly…-a0222486557
F. Scantlebury, A dress for Peacetime: Dior’s New Look, 2017.
https://medium.com/@francescascantlebury/a-dress-for-peacetime-diors-new-look-bf73d608535
V. Song, The French icon who revolutionised women’s clothes, „BBC”, 2021.
https://www.bbc.com/culture/article/20210201-the-french-icon-who-revolutionised-womens-clothes
D. Soroko, Fashion and feminism: a history, „Epigram”, 2021.
https://epigram.org.uk/2021/03/08/fashion-and-feminism/
P. W. Thomas, Rational Dress Reform, Victorian Bloomers and Cycling Costumes, „Fashion-Era”, 2023.
https://fashion-era.com/fashion-history/victorians/victorian-bloomers
New Look, czyli jak Christian Dior stworzył kobietę., „Miumag”, 2022.
https://miumag.pl/buzz/new-look-czyli-jak-christian-dior-stworzyl-kobiete-3554